جزیره لهجه ها را می شناسید؟ - مجله نایس پاتوق

هانی رستگاران - مسوول ثبت ملی اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان - که در برنامه هفت اورنگ رادیو، با تاکید بر این که ایران از نظر پراکنشِ گویش و زبان به طور ویژه در جهان مطرح است، ادامه داد: این تنوع گویش و زبان، به نوعی در نقاط مختلف جهان، ما را از نظر جغرافیای فرهنگی نسبت به دیگر کشورهای جهان منحصربفرد نموده است.

وی با اشاره به این که زبان سمنانی به شماره 1114 در 30 آذر 1394 در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، درباره فرایند تهیه پفراینده ثبتی این زبان شرح داد: در جریان تهیه پفراینده ثبتی این اثر، ساختار شناسی و آواشناسی این زبان آنالیز شد تا نخست به این نتیجه برسیم که آن یک زبان است یا گویش که با تحقیقات صورت گرفته و با یاریِ پژوهشکده زبان های پژوهشگاه میراث فرهنگی، به این نتیجه رسیدیم که از نظر ساختار بیانی کلمات و عبارات مورد استفاده در آن، زبان سمنانی یک زبان است و از نظر ادبیات و ساختارهای جملات، متمایز از فارسی است که به عنوان یک زبان منحصربفرد از آن یاد می گردد.

او با بیان این که که منشا و ریشه این زبان، پهلوی است، اظهار کرد: با توجه به این که بسیاری از زبان های با ریشه پهلوی در گذشته از بین رفته اند، اکنون این زبان بیشتر مورد توجه است. هر چند هنوز خوشبختانه در بخش هایی از مازندران، لرستان و شمال شرق کشور زبان پهلوی هنور پابرجاست، اما آن در ارتباط با زبان سمنانی، به عنوان منطقه ای که مدتی نیز پایتخت کشور بوده و به صورت سینه به سینه حفظ شده، امروز همچنان مورد استفاده است.

وی با تاکید بر این که اجزای تشکیل دهنده پفراینده ثبت یک زبان از دیگر پفراینده های ثبتی آثار متمایز است، گفت: در پفراینده آثار ملموس، معمولا به آن دسترسی داریم و قابل دیدن و لمس کردن است و از نظر بصری در ذهنِ ما شمایلی از آن وجود دارد، اما در پفراینده های ثبت میراث ناملموس که بسیاری از آن ها مواریث دارای فعل بصری نیستند، گاهی اوقات مفاخر، شخصیت ها و آداب و سنن قدیم قرار می گیرند.

رستگاران با تاکید بر این که پفراینده های ثبت ملی زبان ها در مناطق خاص ویژگی خاص تری نسبت به دیگر پفراینده ها دارند، اضافه می نماید: با توجه به این که عملا چیز منسجمی وجود ندارد که بر اساس آن مستنداتِ یک پژوهش و مطالعات مستند با هدف تشکیل پفراینده، گردآوری گردد، بنابراین نخست باید گذشته این زبان را از تاریخ شفاهی افراد و قدیمی ترهای منطقه و پژوهشگران حوزه به دست آورد.

این پژوهشگر عامه با اشاره به لزوم استفاده از اطلاعات افراد صاحب نظر در پژوهش هایی که برای دست یافتن به این اطلاعات کامل از زبان سمنانی احتیاج است، می گوید: به همین دلیل به افرادی مراجعه کردیم که در حوزه زبان های ایرانی به خصوص زبان با منشا پهلوی تحقیق نموده اند، از زبان شناسان معاصر خارجی تا زبان شناسان معاصر داخلی مانند منوچهر ستوده در این حوزه فعالیت داشته اند.

وی در ادامه به کوشش های صورت گرفته برای مطالعه چهارچوب و شاکله زبان شناختی این زبان اشاره می نماید و می افزاید: برای این کار در بطن جامعه وارد شدیم، کسانی که شعرهایی به زبان سمنانی سروده یا کتاب هایی در این زمینه داشتند را شناسایی نموده و در نهایت با توجه به چهارچوب ساختار ادبیات زبان سمنانی توانستیم این را جا بیندازیم که این زبان قابل ثبت است و حتی می توان آن را به کمیسیون ملی زبان های یونسکو نیز وارد کرد.

او با تاکید بر این که گویش هایی مانند لری و مازنی هنوز در بعضی از مناطق کشور استفاده می شوند و در واقع زنده هستند که واجد ارزش ثبت اند، ادامه می دهد: بنابراین این وجود زبان ها به لحاظ عملکردی و با توجه به این که پیشینه ای غنی دارند و نسل به نسل منتقل شده اند تا به امروز رسیده اند، ویژگی خاص تری نسبت به دیگر پفراینده ها دارند و باید بیشتر روی آن ها مطالعه گردد.

رستگاران به در نظر دریافت عنوان جزیره لهجه ها یا زبان ها برای استان سمنان به واسطه همین ویژگی ها اشاره می نماید و می گوید: از حد فاصل شهرستان سرخه حدود 15 کیلومتر به سمت سمنان، دو زبان کاملا متفاوت با ساختار و ادبیات متفاوت وجود دارد، روستاهای متعدد در فاصله های دور تا نزدیک به یکدیگر حتی به گونه ای نیست که گویش ها و لهجه های شبیه به یکدیگر باشند، مردم یک روستا زبان مردمِ روستای دیگر را حتی در فاصله کمی به یکدیگر متوجه نمی شوند.

مسوول دفتر ثبت اثار تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان تاکید می نماید: ظرفیت این زبان، حتی در مقیاس آموزشی قابل سنجش است، این زبان می تواند در مدارس نیز آموزش داده گردد، آموش و پرورش مناطق مختلف کشور می توانند زبان های محلی خود را در مدارس خود آموزش دهند، تا این زبان ها وارد نسل جدید گردد، البته تا کنون خوشبختانه اقداماتی مانند پخش برنامه هایی با زبانی محلی مناطق مختلف کشور از جمله سمنان در شبکه های استانی و رادیوهای محلی مختلف صورت گرفته است.