اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) چیست؛ علل بروز، علائم و روش های درمان - مجله نایس پاتوق

این فعالیت ها تا حدی اتفاق می افتد که زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی فرد را به شیوه ای مخرب تحت تاثیر قرار می دهد و اغلب روزانه بیش از یک ساعت وقت فرد را می گیرد. بیشتر بزرگسالان مبتلا به این اختلال متوجه این مساله هستند که رفتارهای وسواسی آن ها منطقی نیست. این بیماری با تیک های رفتاری، اختلال اضطراب و افزایش خطر خودکشی همراه است.

افرادی که به اختلال وسواس فکری-عملی دچار نیستند هم افکار ناراحت کننده یا رفتارهای تکراری دارند. با این حال، این افکار و رفتارها عموما زندگی روزمره آن ها را مختل نمی کند. برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، این افکار به صورت مداوم و همیشگی وجود دارد و الگوهای رفتاری هم سفت و سخت و بدون انعطاف است.

• انواع اختلالات روانی و علائم آن ها

عدم انجام این رفتارهای اجباری معمولاً باعث پریشانی شدید می شود. بسکمک از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی می دانند که وسواس آن ها واقع بینانه نیست، بعضی دیگر هم تصور می کنند که این افکار وسواسی می تواند درست باشد. حتی اگر افراد مبتلا به این اختلال بدانند که وسواس هایشان واقع بینانه نیست، باز هم در پیشگیری از بروز این افکار وسواسی یا توقف اقدامات اجباری خود مشکل دارند.

تخمین زده می شود که حدود 2٪ از جامعه به اختلال وسواس فکری-عملی مبتلا هستند. تقریباً در نیمی از این موارد، علائم این اختلال در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر می شود و در صورت عدم ابتلا فرد تا سن 40 سالگی، به ندرت این اختلال در سنین بالاتر بروز پیدا می کند.

در ادامه این مقاله با علل و ریشه های بروز این اختلال، علایم و روش درمان آن آشنا می شویم. با خبرنگاران مگ همراه باشید.

اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری-عملی یک اختلال روانی است که شامل وسواس یا اجبار، اعمال تکراری پریشان کننده و افکار تکراری است. انجام کارهای روزمره و روتین برای فرد مبتلا به این اختلال می تواند بسیار چالش برانگیز باشد.

افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی به طور معمول:

• افکار، احساسات یا اجبارهایی را احساس می کنند که قادر به کنترل آن ها نیستند.
• نمی خواهند که این افکار و احساسات مزاحم را تجربه کنند.
• روزانه به میزان قابل توجهی احساس ناراحتی و ناخوشی می کنند که عموما شامل احساس ترس، انزجار و شک است یا اعتقاد به اینکه کارها حتما باید به روشی خاص انجام شود.
• وقت زیادی را صرف تمرکز بر روی این وسواس ها و رفتارهای اجباری می کنند، که این امر باعث ایجاد اختلال در فعالیت های شخصی، اجتماعی و شغلی آن ها می شود.

انواع اختلال وسواس فکری-عملی

اختلال وسواس فکری-عملی می تواند به شیوه های مختلف روی افراد مختلف تاثیر بگذارد. این تاثیرات می تواند شامل موارد زیر باشد:

بررسی کردن بیش از حد

ممکن است فرد مبتلا به این اختلال به طور مکرر موقعیت های مختلف را از لحاظ وجود مشکل بررسی کند. این مورد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بررسی شیرآلات، دزدگیر ماشین، قفل درها، چراغ های خانه و لوازم خانگی برای جلوگیری از نشت، آسیب یا آتش سوزی
• بررسی افراطی در مورد وجود علائم بیماری در بدن
• تفکر افراطی در مورد تایید اصالت خاطرات
• چک کردن مرتب چت ها، ایمیل ها و پیامک ها از ترس اینکه مرتکب اشتباهی نشده باشند یا باعث ناراحتی طرف مقابل نشده باشند.

ترس از آلودگی

بعضی از افراد مبتلا به این اختلال به طور مستمر و طاقت فرسایی احساس می کنند که باید دست ها یا بدنشان را بشورند. آن ها از آلوده بودن اشیایی که لمس می کنند ترس و واهمه دارند.

این مساله می تواند منجر به موارد زیر شود:

• مسواک زدن یا شست وشوی بیش از حد دست ها
• تمیز کردن و شست وشوی مرتب دستشویی، آشپزخانه و سایر اتاق ها
• پرهیز از حضور در اجتماع به واسطه ترس از انتقال بیماری و سایر آلودگی ها

بعضی از افراد اگر احساس کنند شخصی با آن ها بدرفتاری کرده یا آن ها را مورد انتقاد قرار داده است، احساس آلودگی را تجربه می کنند. این افراد ممکن است از طریق شست وشو سعی کنند این احساس بد را از بین ببرند.

• راهنمای تشخیص و درمان اختلال شخصیت وابسته (DPD)

جمع کردن افراطی وسایل

این مورد شامل اشخاصی می شود که قادر به دور انداختن وسایل استفاده شده یا بی استفاده نیستند.

افکار سرزده

این مورد شامل احساس ناتوانی در جلوگیری از تکرار افکار ناخواسته است. این موارد ممکن است شامل خشونت یعنی خودکشی یا آسیب رساندن به دیگران باشد.

این افکار ممکن است باعث احساس پریشانی شدید بشود، اما احتمالش کم است که فرد به گونه ای عمل کند که رفتارش منعکس کننده این تفکر خشونت آمیز باشد.

فرد مبتلا به این نوع اختلال وسواس فکر-عملی ممکن است احساس کند که به کودک آزاری علاقه دارد و از این تفکر بترسد، در صورتی که هیچ مدرکی برای اثبات این موضوع وجود ندارد.

تقارن و نظم

فرد مبتلا به این نوع اختلال وسواس فکری-عملی ممکن است احساس کند که برای جلوگیری از تجربه کردن احساسات منفی و ناراحتی، باید اشیا را به شیوه ای خاص و منظم قرار دهد و آن ها را مرتب کند.

مثلاً ممکن است آن ها به طور مرتب کتاب هایشان را در قفسه مرتب کنند.

علائم اختلال وسواس فکری-عملی

اختلال وسواس فکری-عملی شامل افکار وسواسی، رفتارهای اجباری یا هر دو مورد است. این موارد می توانند باعث بروز پریشانی و اختلال در توانایی فرد برای انجام فعالیت های روزمره و معمول شوند.

در ادامه، اطلاعات بیشتری درباره افکار وسواسی و رفتارهای اجباری آمده است:

افکار وسواسی

در حالی که افراد سالم در صورت بروز نگرانی می توانند کارایی خود را حفظ کنند و وظایف روزمره خود را انجام دهند، اما در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، نگرانی و اضطراب می تواند عاملی فلج کننده محسوب شود که مانع از انجام وظایف و امورات روزمره این افراد شود و زندگی آن ها را تحت تاثیر قرار دهد.

علل رایج این اضطراب ها عبارت اند از:

• آلودگی: توسط مایعات بدن، میکروب ها، خاک و سایر مواد
• از دست دادن کنترل: مانند ترس از صدمه زدن به خود یا به دیگران به واسطه بروز ناگهانی افکار خشونت آمیز

  کمال گرایی: که ممکن است شامل ترس از دست دادن چیزهای مختلف باشد یا تمرکز شدید روی انجام با دقت امور مختلف یا حتی یادآوری دقیق مسایل مختلف.

• احساس بروز سانحه: شامل احساس ترس از اینکه مسوول یک واقعه فاجعه بار باشد.
• افکار جنسی ناخواسته: از جمله افکار مربوط به فعالیت های نامناسب
• اعتقادات مذهبی یا خرافی: مانند نگرانی در مورد نافرمانی خدا یا قدم گذاشتن روی شکاف های پیاده رو

رفتارهای اجباری

هر رفتار تکراری لزوما اجباری نیست. بیشتر افراد برای کمک به مدیریت بهتر زندگی روزمره ی خود از رفتارهای تکراری مانند روال آماده شدن برای خواب پیروی می کنند.

با این حال، در مورد افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی احساس الزام به انجام رفتارهای تکراری بسیار شدید است، به طور مکرر اتفاق می افتد و وقت گیر است. این رفتارها حتی ممکن است جنبه آیینی پیدا کنند.

بعضی از رفتارها عبارت اند از:

• شست وشو و تمیز کردن، از جمله شستن دست ها
• بررسی کردن شرایط جسمانی خود برای یافتن علائم بیماری ها
• تکرار فعالیت های معمول، مانند بلند شدن از روی صندلی
• اجبارهای ذهنی، مانند بررسی مکرر یک واقعه در ذهن خود

اختلال وسواس فکری-عملی در بچه ها

اولین علائم اختلال وسواس فکری-عملی معمولا در سنین بلوغ ظاهر می شود، اما گاهی اوقات در کودکی نیز این علائم ظاهر می شوند.

عوارض این اختلال در جوانان و بچه ها معمولا شامل این موارد است:

• اعتماد به نفس پایین
• داشتن رویه های مشخص برای انجام امور
• مشکل در تکمیل تکالیف مدرسه
• بروز بیماری جسمی، معمولا به دلیل استرس زیاد
• مشکل در ایجاد یا حفظ دوستی و سایر روابط اجتماعی

در موارد بروز اختلال وسواس فکری-عملی در بچه ها، آمار ابتلای پسران بیشتر از دختران است. با این حال، در مورد نسبت ابتلای بزرگسالی، میزان بروز در بین مردان و زنان برابر است.

علل بروز اختلال وسواس فکری-عملی

کارشناسان دقیقا نمی دانند که چه عواملی باعث بروز اختلال وسواس فکری-عملی می شوند، اما نظریه های مختلفی در این زمینه وجود دارد. عوامل ژنتیکی، عصبی، رفتاری، شناختی و محیطی ممکن است در شکل گیری این اختلال مؤثر باشند.

علل ژنتیکی

شواهد نشان می دهد که اختلال وسواس فکری-عملی عموما در بین تمام اعضای یک خانواده تا حدودی وجود دارد که این مساله احتمالا نشان دهنده وجود پیوندی ژنتیکی است که عامل بروز این اختلال است.

تصاویر مغزی نشان می دهند که عملکرد مغز افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی با مشخصه های متفاوتی صورت می گیرد. به عنوان مثال ممکن است ژن هایی که بر نحوه پاسخ مغز به انتقال دهنده های عصبی مثل دوپامین و سروتونین تأثیر می گذارند، در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.

• همه چیز درباره اختلال بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان

دلایل مرتبط با مسائل خود ایمنی

بعضی اوقات، علائم اختلال وسواس فکری-عملی در بچه ها پس از بروز عفونت ظاهر می شود، مانند:

• عفونت های استرپتوکوکی گروه الف، از جمله استرپتوکوک گلو
• بیماری لایم
• ویروس آنفلوانزای H1N1

گاهی پزشکان وقوع این چنینی علائم اختلال وسواس فکری-عملی را سندروم حاد عصبی-روانی بچه ها (PANS) می نامند.

در کودک مبتلا به این سندروم، علائم به طور ناگهانی آغاز می شوند و در عرض 24-72 ساعت به اوج خود می رسد. این علائم ممکن است بعد از گذشت مدتی ناپدید شوند اما مجدداً در تاریخ دیگری باز می گردند.

علل رفتاری

یک نظریه وجود دارد دال بر اینکه فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی یاد می گیرد که برای فرار و رهایی از ترس مرتبط با موقعیت یا اشیا خاص، مناسک یا تشریفات خاصی را انجام دهد تا به این وسیله خطر احساس شده را کاهش دهد.

ترس اولیه ممکن است در طی یک دوره استرس شدید که فرد تحمل می کند همانند یک واقعه آسیب زا یا از دست دادن عزیزان آغاز شود.

هنگامی که شی یا شرایطی خاص برای فرد تداعی کننده و به یاد آورنده آن احساس ترس شدید باشد، فرد آغاز به اجتناب از آن شی یا موقعیت می کند به گونه ای که علائم اختلال وسواس فکری-عملی بروز پیدا می کند.

این مساله بیشتر در بین افرادی که دارای استعداد ژنتیکی برای این اختلال هستند، دیده شود.

علل شناختی

نظریه دیگر این است که اختلال وسواس فکری-عملی زمانی آغاز می شود که افراد تفکرات خود را به شکل اشتباه یا نادرست تعبیر می کنند.

بیشتر افراد در مواقعی افکار ناخواسته یا سرزده دارند که معمولا توجه چندانی به آن ها نمی کنند، اما برای افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، اهمیت این افکار خیلی بیشتر از افراد عادی است و نمی توانند از شر این افکار راحت بشوند.

به عنوان مثال شخصی را در نظر بگیرید که تحت فشار شدید است و در همین حال مسئولیت مراقبت از نوزادی بر عهده اوست و همزمان فکرهای سرزده ای در مورد آسیب رساندن به کودک به او هجوم می آورند.

یک فرد عادی معمولا این افکار را نادیده می گیرد، اما اگر این تصورات ادامه پیدا کنند، ممکن است اهمیت ناموجهی پیدا کنند؛ در نتیجه تعادل روانی فرد را بر هم زنند و زندگی او را مختل کنند.

فرد مبتلا به این اختلال ممکن است متقاعد شود که عملی که در تصورات او رخ می دهد احتمال دارد به وقوع بپیوندد. در پاسخ به این تصور، آن ها اقدامات مستمر و مفرطی را انجام می دهند تا از تهدید یا خطر جلوگیری کنند.

علل محیطی

وقایع تنش زای زندگی ممکن است باعث بروز اختلال وسواس فکری-عملی در افرادی شوند که به لحاظ ژنتیکی مستعد این بیماری هستند یا سایر شرایط زمینه ای در آن ها وجود دارد.

بسکمک از افراد اعلام کرده اند که علائم این اختلال در آن ها در طی 6 ماه پس از حوادثی مانند حوادث زیر رخ داده است:

• عوارض دوران بارداری یا زایمان
• درگیری شدید
• بیماری جدی
• آسیب مغزی

همچنین، این اختلال ممکن است در کنار اختلال استرس پس از سانحه، یا PTSD رخ دهد.

تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی

پزشکان هنگام تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی به دنبال معیارهای خاصی می گردند، از جمله:

• وجود افکار وسواسی، رفتارهای اجباری، یا هر دو مورد
• وجود افکار وسواسی یا رفتارهای اجباری که وقت گیر است یا باعث بروز پریشانی و اختلال قابل توجه در روابط اجتماعی، شغلی و یا تحصیلی فرد می شوند.
• وجود علائم پایدار اختلال وسواس فکری-عملی که ناشی از استفاده از مواد مخدر یا دارو نیست.
• وجود علائم مختص به اختلال وسواس فکری-عملی که با نشانه های یک اختلال روانی دیگر قابل تبیین نیست.

بسکمک از اختلالات دیگر، مانند افسردگی و اضطراب، ویژگی هایی مشابه اختلال وسواس فکری-عملی دارند و این امکان وجود دارد که در کنار این اختلال نیز بروز کنند.

درمان اختلال وسواس فکری-عملی

خوشبختانه روش های درمانی موثری برای اختلال وسواس فکری-عملی وجود دارند. انتخاب روش صحیح به مجموعه علائم فرد و میزان تأثیر آن ها بر زندگی و رفاه او بستگی دارد. بعضی از گزینه های درمانی مؤثر عبارت اند از:

درمان شناختی رفتاری

این نوع روان درمانی که گاهی (CBT) نیز نامیده می شود، می تواند به فرد کمک کند تا طرز تفکر، احساس و رفتار خود را تغییر دهد.

این روش ممکن است شامل دو روش درمانی مختلف باشد: تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی (ERP) و شناخت درمانی.

تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ عملی (ERP) شامل موارد زیر است:

• مواجهه: در این قسمت فرد در معرض موقعیت ها و اشیایی قرار می گیرد که باعث بروز ترس و اضطراب در او می شوند. با گذشت زمان، از طریق فرآیندی به نام عادی سازی، تماس مکرر منجر به کاهش یا از بین رفتن اضطراب می شود.
• پاسخ: این مرحله به فرد می آموزد که در مقابل وسوسه انجام رفتارهای اجباری مقاومت کند.

شناخت درمانی شامل تشویق فرد به شناسایی و ارزیابی مجدد باورهای خود در مورد پیامدهای درگیر شدن یا خودداری کردن از انجام رفتارهای اجباری، است.

در مرحله بعد، درمانگر شخص را تشویق می کند که:

• شواهدی مختلفی را بررسی کند که افکار وسواسی را پشتیبانی یا رد می کنند.
• خطاهای شناختی مربوط به وسواس را شناسایی کند.
• یک پاسخ جایگزین با خطر کمتر نسبت به افکار، تصاویر یا ایده سرزده ایجاد کند.

دارودرمانی

بعضی از داروها می توانند به درمان اختلال وسواس فکری-عملی کمک کنند، از جمله مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) که نوعی داروی ضد افسردگی است.

بعضی از نمونه های این دارو عبارت اند از:

• اسکیتالوپرام
• فلووکسامین
• پاروکستین
• فلوکستین
• سرترالین

پزشک ها ممکن است در مقایسه با افسردگی، دوز بالاتری از این داروها را برای درمان اختلال وسواس فکری-عملی تجویز کنند. ضمن اینکه، ممکن است تا 3 ماه نتیجه درمان برای فرد قابل تشخیص نباشد.

تقریباً نیمی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی به درمان توسط مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین به تنهایی پاسخ نمی دهند و ممکن است پزشک داروهای ضد روان پریشی را نیز برای آن ها تجویز کند.

علاوه بر این در سال 2010 بعضی از محققان متوجه شدند که داروی ضد سل D-cycloserine (سروومایسین) در کنار درمان شناختی رفتاری می تواند به درمان این اختلال کمک کند. این درمان همچنین ممکن است به افراد دارای اضطراب اجتماعی نیز کمک کند.

• همه چیز درباره مشاوره روان شناختی غیر حضوری و درمان آنلاین

نکته پایانی

اگر فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی خفیف تحت درمان قرار نگیرد، ممکن است علائم خود به خود بهبود یابد. با این حال، علائم اختلال وسواس فکری-عملی متوسط یا شدید بدون درمان، بهبود نمی یابند و ممکن است بدتر شوند.

درمان می تواند مؤثر باشد، اما باید در نظر داشت که درمان این اختلال یک فرایند مداوم است. به عنوان مثال در صورت درمان و حذف شدن علائم در جوانی در بعضی از افراد ممکن است در سنین کهن سالی این علائم دوباره ظاهر شوند.

هر کسی که با هر شدتی دچار اختلال وسواس فکری-عملی است باید ضمن مراجعه به روان درمانگر و روان پزشک از مراقبت و راهنمایی های حرفه ای برخوردار شود.

منبع: Medical News Today