امامزاده عبدالله آیینه ورزان؛ بنایی از عهد مغول - مجله نایس پاتوق

روستای آیینه ورزان که به آئین ورزان و عینه ورزان نیز معروف است، در کیلومتر 70 جاده تهران به فیروزکوه (17 کیلومتر بعد از دو راهی که به شهر دماوند منتهی می شود) و به فاصله چهار کیلومتر از جاده اصلی و در سمت شمال جاده روستایی بر دامنه کوه زرین قرار گرفته است. حد جنوبی کوه زرین را دره کم عمقی شکل می دهد که معبر کنونی جاده تهران به فیروزکوه است.

آب و هوای این منطقه سرد است و لهجه اهالی آن فارسی تاتی است. منبع تأمین آب روستا که یکی از جاهای دیدنی استان تهران محسوب می شود، چشمه سار و محصولات عمده آن غلات، سیب زمینی، لوبیا و بنشن است. حرفه سنتی رایج در این روستا منبت کاری است و اگر در کوچه های این روستا قدم بزنید، به احتمال زیاد مغازه هایی را خواهید دید که صدای ضربه دست استادکاران از آن ها شنیده می شود.

بافت مسکونی روستا در شمال و بر پستی و بلندی دامنه های کوه قرار گرفته و مزارع و باغات در سمت جنوب روستا و در کوهپایه قرار دارند. محوطه امامزاده عبدالله در داخل بافت متراکم مسکونی روستا قرار گرفته است. ضلع جنوبی محوطه به گذری راه دارد و در شمال، غرب و شرق خانه های محقر روستایی امامزاده را احاطه نموده اند. بنای امامزاده عبدالله آیینه ورزان که در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، در اواخر دوره مغول به دست معماری ناشناس ساخته شده است.

محوطه مستطیل شکل امامزاده جهت شرقی، غربی دارد و قسمت های زیر را در خود جای داده است:

• بقعه در میانه جبه شمالی محوطه
• رواق در شرق بقعه
• ایوان در شرق رواق
• حسینیه در گوشه شمال شرقی محوطه
• سرچشمه در فضای سرپوشیده حد شمالی رواق
• چشمه در گوشه جنوب شرقی محوطه
• درخت چنار کهنسال در کنار رواق و ایوان

این بنا برجی است آرامگاهی که از داخل و خارج پلانی هشت ضلعی دارد و دارای گنبدی مخروطی است، درب قدیمی بقعه که از چوب ساخته شده و ارزش فراوانی دارد، هم اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می شود. این درب منبت کاری شده متعلق به دوره صفویه است و کتیبه هایی به خط ثلث و نسخ روی آن نقش بسته است. (مشاهده روی نقشه)

درخت چنار کهنسالی که عمرش 600 تا 700 سال برآورد می شود، جلوی ورودی حیاط امامزاده قد برافراشته و فضایی دلنشین را برای بازدیدکنندگان مهیا نموده است. بنا با یک ورودی کم عرض و کوتاه و به واسطه دو پله به رواق مستطیلی شکلی که جهت شمالی- جنوبی دارد، متصل می شود. در سمت شمال رواق و در فاصله دو متری از برج، سرچشمه جوشانی قرار گرفته است. تراز سطح آب از کف به اندازه یک و نیم متر پایین تر و در داخل گودالی که در دل سنگ حفر شده قرار گرفته است.

کف این بخش از بنا، چند پله از کف رواق بالاتر قرار گرفته و فضای کوچک پیرامون آن با کاستن از بستر سنگی کوه به صورت فضایی با شکل هندسی نامنظم تنظیم شده است. آب چشمه پس از عبور از زیر کف رواق، در گوشه جنوب شرقی محوطه از زیرزمین خارج شده و در داخل حوضچه آبی جاری می شود. در سمت شرق رواق ایوانی با طرح مربع قرار گرفته که محل ورود به بنا بوده و پوشش آن از ملحقات اخیر است.

سطح کف ایوان گودتر از کف محوطه است و از طریق سه پله با محوطه بیرونی مرتبط می شود. کف رواق یک پله از کف ایوان گودتر است و تراز کف داخل بقعه دو پله بالاتر از کف ایوان قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در ساختمان بقعه در رواق، پی پایه ها و پوشش ها تماما از سنگ قلوه با ملات گچ، آهک و زاغ است.

عامل اصلی تزیین کننده داخل بنا در ایوان و رواق، اندود گچ سفید رنگ و ساده ای است. آزاره کاشی لاجوردی خشتی و نقش دار با زمینه سفید که در داخل بقعه وجود دارد، مربوط به تغییرات اجرا شده در اوایل دوره قاجار است، در داخل رواق نیز کاشی های خشتی ساده فیروزه ای رنگی سطح نمای آزاره را تزیین نموده اند.

این امامزاده پنج ضریح دارد که در دوران های مختلف ساخته شده اند، قدیمی ترین تاریخی که روی ضریح ها حک شده 730 هجری قمری است، این تاریخ را می توان حداقل قدمت بنای امامزاده فرض کرد.

این امامزاده پنج ضریح دارد که در دوران های مختلف ساخته شده اند، قدیمی ترین تاریخی که روی ضریح ها حک شده 730 هجری قمری است

اولین ضریح از جنس چوبی است و نقشی روی آن دیده نمی شود، بر حاشیه آن عباراتی با مرکب سیاه بر زمینه چوب خطاطی شده است. این ضریح در تعمیراتی که در دوره قاجار انجام گرفته، روی ضریح پیشین قرار داده شده است. دومین ضریح، چوبی و منبت کاری شده که در حواشی آن سوره فتح به خط ثلث حک شده است. سومین ضریح از جنس چوب ساخته شده و به فاصله کمی از ضریح دوم و در داخل آن قرار گرفته، در حاشیه بالایی و جانبی آن کتیبه ای در یک ردیف به خطر ثلث نقر شده است. چهارمین ضریح با نقش گره زیتت شده و داخل کادرهای منظم هندسی آن نقوش گل و بوته و اسلیمی نقر شده است، و کتیبه ای ندارد. پنجمین ضریح با فاصله پانزده سانتی متر از ضریح قبلی قرار گرفته و در حقیقت قدیمی ترین ضریح بنا به شمار می آید. روی سطحش کتیبه ای به خط تعلیق به صورت برجسته نقش بسته است، نقوش تزیینی گل و برگ جاهای خالی متن را پر نموده اند.

گفته می شود شخص مدفون در این بقعه امامزاد عبدالله فرزند امام جعفر صادق (ع) و برادر اسماعیل است که فرقه اسماعیلیه قائل به امامت وی شدند، این امامزاده به عبدالله افتح نیز مشهور است که پس از شهادت امام رضا (ع) از موطن خود در قزوین به دماوند رهسپار می شود و همان جا به دست عمال مامون، خلیفه عباسی کشته می شود.

در شرق امامزاده بنایی به صورت کفش کن و عبادتگاه ساخته شده که به دوران صفوی باز می شود و با کاشی های فیروزه ای رنگ آراسته شده است. نظر و تجربیات خود را در مورد بازدید از امامزاده عبدالله با ما و سایر کاربران خبرنگاران به اشتراک بگذارید.